نو شدن با مشروطه (3)

نوشدن با مشروطه (3)

در یک بررسی کلی می توان ادعا کرد که در واقع تجدد خواهی ایرانی در ابتداء در قالب «رویکرد سیاسی» و به زعم رامین جهانبگلو در قالب «رویکرد ناسیونالیستی» برای جبران عقب ماندگی و انحطاط تاریخی ایران ظهور نمود؛ و «جنبش آزادیخواهی» در آن خیلی زود مستهلک شد. زیرا در طول تاریخ معاصر ایران ( از آغاز اصلاحات عباس میرزا ) تا کنون همواره مسئله وصول به معیشت نو وتکنولوژی پیشرفته، بر توسعه سیاسی و مفاهیم مرتبط برآن غلبه داشته و رفاه و امنیت جزء مطالبات اصلی عامه مردم قرار داشت. حتی برخی از محققین معتقدند که جنبش مشروطه با درخواست هایی محدود از پادشاه مبنی بر ایجاد عدالتخانه ( اسلامی ) عزل عین الدوله و رفع خطرات یاقیان و راهزنان راه قم آغاز شد. در ابتداء سخنی از مشروطه‌گری و محدودیت قدرت پادشاه نبود. بست‌نشینان در حرم حضرت عبدالعظیم، اعتراض خویش را به حکام قاجار اعلام کردند. ولی این اعتراض نه به‌خاطر کمبود آزادی های سیاسی و مدنی بود و نه به‌خاطر ایجاد دارالشورا، بلکه حداکثر خواست‌های آنان جلوگیری از ظلم خاندان و حکام محلی قاجار در حق مردم و کسبه بازار بود. به‌چوب بستن تجار قند تهران به فرمان علاءالدوله در زمان صدراعظمی عین‌الدوله سرآغاز این جنبش اعتراضی بود.

معترضین خواهان اجرای قانون اسلام در سراسر کشور، ایجاد عدالتخانه، برداشتن عسگرگاریچی از راه قم، بازگرداندن حاجی میرزا به کرمان، برداشتن «موسیو نوز بلژیکی» ازگمرک، برداشتن علاءالدوله از حکومت تهران و کم نکردن تومانی ده‌شاهی از مواجب و مستمری بودند. همه آمال جنبش اعتراضی مردم در آغاز جنبشِ منتهی به مشروطه، همین بود. این گروه از محققین فاصله اعتراض بست نشینان حرم حضرت عبدالعظیم تا بست نشینی مخالفان استبداد قاجار در باغ سفارت انگلیس را زمانی بسیار کوتاه برای تکوین مبارزات مشروطه خواهی قلمداد می کنند. و واقعاً مگر می شود انتظار داشت نهضتی اعتراضی و جنبشی آزادی خواهانه بدون ایجاد مبانی فکری و اجتماعی در مدت زمانی کوتاه محقق شده و دوام یابد؟ اغلب مبارزان مسلح و مردم همراه نهضت آزادی خواهانه مشروطه طلبی، به گمان آنکه این نهضت، ادامه همان بست نشینی حرم می باشد، با آن همراهی کردند. آنان در این کار بیشتر از روحانیت و رهبران مذهبی خود تبعیت کردند. چگونه ممکن بود پیروان چنین نهضتی در ادامه آن، با امتیاز روحانیت و نفوذ فرهنگ سنتی و مذهبی مخالفت ورزند؟ آنان پس از کوتاه زمانی که شور و شعف و تندی و بگیر و ببند مشروطه طلبان پایان یافت، از آن رو برگردانده و با آغاز هرج و مرج ها و کودتا و نا امنی بوجود آمده بکلی از آن ناامید شده و بلکه با آن مخالفت نمودند.